کد مطلب:46010 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:26

گنجینه پرسمان » فلسفه و منطق

نحوة ارتباط معلول به علت ازديدگاه ملاصدرا چگونه است؟

مسالة ششم، تحقيق صدرالمتألهين است در حقيقت عليت و نحوة ارتباط معلول به علت و اينكه اضافة معلول به علت اضافة اشراقي است و بازگشت معلوليت به تجلّي و تشأّن است.
آنچه فلسفة متعارف در باب رابطة علت و معلول مي شناسد اين است كه علت، وجود دهنده و هستي بخش معلول است و گويي چنين فرض مي شد كه چيزي به چيز دومي، شيء ثالثي را اعطا مي كند؛ آن شئ اول علت است شئ دوم معلول است و شئ سوم وجود و هستي است؛ پس دهنده اي است و گيرندهاي و داده شدهاي و دادني و گرفتني، و طبعاً ميان دهنده و گيرنده يك نسبت برقرار مي شود مانند همة نسبتهاي ديگري كه ميان دو شيء برقرار ميگردد. مثلا ً پدر و پسر دو ذاتند كه يكي از آنها يعني پدر به اعتبار اينكه هستة اصلي پسر از درون او افراز شده است، منشا پيدايش آن است؛ از اين رو ميان آن دو نسبتي برقرار است كه از آن به «ابوّت و بنوّت» تعبير مي شود، اما مي دانيم كه ذات پدر يك چيز است و ذات پسر شئ دومي است ،اضافه و نسبت ميان آن دو يك امر سوم است. همچنين درميان علت و معلول نيز اضافه اي برقرار است كه از آن به «عليت و معلوليت» يا «وجود بخشي و وجود گيري» تعبير مي كنيم و اين نسبت ميان علت و معلول نه عين علت است و نه عين معلول، بلكه صرفاً يك نسبت و اضافه است ميان علت و معلول همچنانكه «ابوّت و بنوّت» اضافه اي است ميان [اَب وابن].
تحقيقي كه صدرالمتألهين در باب «اصالت حقيقت وجود در تحقق و در جعل» كرد منتهي به اين مطلب شد كه اينكه در باب عليت حقيقي (عليت مبحوث در«الهيات») چنين فرض مي كنيم كه گيرنده اي و دهنده اي و اضافه و نسبتي ميان آن دو به عنوان يك امر سوم وجود دارد، خطاي محض است. اين كثرت را ذهن ما مي سازد . در حقيقت در باب عليت، گيرنده و داده شده و نسبت ميان گيرنده و دهنده كه از آن به ((اضافه))تعبير مي شود يك چيز بيش نيست و بنابراين، حقيقت وجود معلول عين ايجاد معلول است و فيض عين افاضه است و مضاف عين اضافه است و اشراق شده عين اشراق است؛ يعني چنين نيست كه معلول چيزي است و اضافة ميان آن و علت چيز ديگر بلكه حقيقت معلول، عين اضافه به علت است، پس اين اضافة غير اضافه مقولي است كه در باب مقولات ذكر مي شود ويكي از مقولات عَرضيه است؛ اين اضافه برتر از مقولات است، نه جوهر است و نه عرض؛ در جوهر، جوهر است و در عرض، عرض. اين اضافه را «اضافة اشراقيه» اصطلاح كردهاند.
و چون حقيقت معلول عين اضافه به علت است نه ذات مضاف به علت، پس معلول جلوه اي از جلوات علت و شأني از شوءون آن و اسمي از اسماء آن است . اين است كه ميگوييم بازگشت علّيت الهي به تجلّي و تشأّّن است و همين جاست كه نزاع بزرگ و مستمر ميان فلاسفه و عرفا از ميان بر ميخيزد.

---

مجموعه آثار شهيد مطهري ج13 ـ مقالات فلسفي
شهيد مطهري